برنامه ۱۰ ساله سازمان سیا برای کاهش کیفیت خشخاش افغانستان فاش شد
روزنامه واشینگتن‌پست گزارش داد سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده (سیا) در یک برنامه محرمانه ۱۰ ساله، بذرهای اصلاح‌شده خشخاش را به‌طور پنهانی در افغانستان پراکنده تا کیفیت و اثرگذاری محصول آن را کاهش دهد.
به گزارش واشینگتن‌پست، این بذرهای ویژه گیاهانی تولید می‌کردند که تقریبا هیچ‌یک از ترکیبات لازم برای تولید هروئین را در خود نداشتند.
۱۴ منبع آگاه از جزییات فعالیت‌های سازمان سیا در افغانستان در مصاحبه با این روزنامه به شرط ناشناس ماندن، وجود این طرح محرمانه را تایید کردند.
این برنامه که پیش‌تر هرگز علنی نشده بود، بخشی پنهان از جنگ دو دهه‌ای آمریکا در افغانستان و نیز گوشه‌ای از تلاش‌های پرچالش واشینگتن برای مقابله با تجارت جهانی مواد مخدر، از آمریکای لاتین تا آسیا، به شمار می‌آید.
این گزارش در شرایطی منتشر می‌شود که ارتش آمریکا در هفته‌های اخیر عملیات خود را برای مقابله با شبکه‌های قاچاق مواد مخدر در آب‌های بین‌المللی، به‌ویژه در نزدیکی ونزوئلا، شدت بخشیده است.
این اقدامات در راستای تحقق یکی از وعده‌های انتخاباتی دونالد ترامپ صورت می‌گیرد؛ او در آن زمان بر مقابله با کارتل‌ها و جلوگیری از ورود مواد مخدر به ایالات متحده تاکید کرده بود.
چرا سیا روی مهار کشت خشخاش در افغانستان متمرکز شد؟
واشینگتن‌پست در ادامه نوشت در اوایل دهه ۲۰۰۰، گسترش تجارت تریاک در افغانستان به مانعی بزرگ در مسیر تحقق اهداف ایالات متحده تبدیل شده بود. آن هم در شرایطی که نیروهای آمریکایی هم‌زمان برای سرکوب طالبان، مقابله با «گروه‌های تروریستی» و تثبیت دولت متزلزل مورد حمایت غرب، تلاش می‌کردند.
بر اساس این گزارش، هروئین تولیدی افغانستان به فساد در دولت حامد کرزی و مناطق مختلف کشور دامن میزد، بخشی از هزینه سلاح و تجهیزات طالبان را تامین می‌کرد و اصلی‌ترین منبع عرضه هروئین جهان، به‌ویژه برای اروپا و جمهوری‌های سابق شوروی، محسوب می‌شد.
در آن سال‌ها، کشورهای غربی و نهادهای مختلف دولت آمریکا بر سر یافتن راهی برای مهار کشت خشخاش، بدون ضربه زدن به حمایت روستاییان از دولت کرزی، درگیر اختلاف و کشمکش جدی بودند.
هر طرف راهکاری متفاوت پیشنهاد می‌کرد: برخی بر تخریب مستقیم مزارع یا سم‌پاشی هوایی تاکید داشتند، گروهی دیگر خرید کل محصول و انتقال آن به خارج برای استفاده دارویی را مطرح می‌کردند.
این در حالی بود که سازمان سیا در همان مقطع، به‌طور جداگانه برنامه محرمانه خود را برای مختل کردن زنجیره تولید هروئین در افغانستان اجرا می‌کرد. طرحی که «مرکز جرایم و مواد مخدر» این سازمان با بودجه‌ای فراوان بر آن نظارت داشت.
به گفته سه منبع آگاه، پخش هوایی بذرهای دستکاری‌شده خشخاش از پاییز ۲۰۰۴ آغاز شد. این عملیات دست‌کم یک‌بار به حالت تعلیق درآمد و سرانجام حدود سال ۲۰۱۵ به پایان رسید.
منابع مطلع اضافه کردند ماموران مخفی که در ابتدا از هواپیماهای سی-۱۳۰ بریتانیایی بهره می‌بردند، برای جلوگیری از شناسایی، ماموریت‌های خود را شبانه انجام دادند و میلیاردها بذر اصلاح‌شده را بر مزارع گسترده خشخاش افغانستان پراکندند.
این عملیات در دو ولایت ننگرهار و هلمند، از اصلی‌ترین مناطق کشت خشخاش، انجام گرفت.
فناوری مورد استفاده در بذرهای دستکاری‌شده
واشینگتن‌پست در ادامه گزارش خود نوشت بر اساس اطلاعات موجود، این بذرها از طریق «ویرایش ژن» دستکاری نشده بودند، چرا که این فناوری در آن زمان هنوز به‌طور گسترده قابل استفاده نبود.
این روزنامه افزود طی چند سال کشت، انتخاب و پرورش مداوم، سویه‌ای از خشخاش به دست آمد که مقدار بسیار کمتری از آلکالوئیدهای مورد نیاز برای تولید هروئین را در خود داشت.
به گفته یک منبع مطلع، پرورش این گونه چند سال به طول انجامید و از طریق تلاقی دادن آن با بذرهای طبیعی خشخاش انجام شد.
هدف از عملیات سازمان سیا این بود که گیاهان حاصل از بذرهای پخش‌شده با گونه‌های بومی تلاقی کنند و به‌مرور به گونه غالب بدل شوند. فرآیندی که می‌توانست قدرت و کیفیت کلی محصول خشخاش را کاهش دهد.
به گزارش واشینگتن‌پست، دولت کرزی در زمان شروع این طرح از سوی سیا در جریان قرار نگرفته بود. اینکه مقام‌های افغان بعدها از وجود چنین برنامه‌ای باخبر شدند یا نه، همچنان روشن نیست.
مقام‌های غربی اذعان دارند که تلاش‌های بین‌المللی برای مهار مواد مخدر در افغانستان به نتیجه نرسید.
اختلافات میان نهادهای مختلف آمریکا، نبود هماهنگی با متحدانی مانند بریتانیا، حمایت مقطعی دولت کرزی و جایگاه ریشه‌دار کشت خشخاش در زندگی اقتصادی و فرهنگی روستاییان، عملا این برنامه را از همان ابتدا ناکام گذاشته بود.
پنتاگون نیز بارها از مشارکت جدی‌تر در جنگ مواد مخدر سر باز زد و استدلال کرد که ورود به این عرصه تمرکز ارتش را از ماموریت اصلی‌اش، مبارزه با طالبان و نابودی گروه‌های اسلام‌گرا، منحرف می‌کند.
با این حال، چند مقام پیشین سیا و وزارت خارجه آمریکا می‌گویند طرح مخفیانه سیا برای پخش بذر و کاهش کیفیت محصول خشخاش افغانستان در مقطعی اثرگذار بود. اما این برنامه هزینه بسیار سنگینی داشت و بخش عمده بودجه عملیاتی «مرکز جرایم و مواد مخدر» سیا را به خود اختصاص داد.